آثار مثبت و منفی جنگ اوکراین بر اقتصاد ایران

پایگاه رهنما:

جنگ روسیه و اوکراین، بسیاری را غافل‌گیرکرده است و اثرات گسترده‌ای بر مناسبات اقتصادی و سیاسی دنیا گذاشته است. قیمت نفت تا اواسط هفته‌ی گذشته به مرز 130 دلار نیز رسید؛ این قیمت در 13 سال گذشته بی‌سابقه است. آمریکا تلاش می‌کند تا نفت عربستان و ونزوئلا بیشتر به بازار عرضه شود و حتی به نفت ایران نیز فکر می‌کند. نگرانی‌ها از بحران در عرضه‌ی جهانی غذا بالا گرفته است. کشورهای اروپایی –از جمله دانمارک- تصمیم گرفته‌اند بودجه‌ی نظامی خود را افزایش دهند. اقتصاد ایران نیز -به عنوان کشوری که همسایه‌ی سوریه است- از این مناقشات متاثر خواهد شد. حتی وزیر خارجه‌ی روسیه نیز موضعی داشته است که شاید روی توافق هسته‌ای، تاثیراتی داشته باشد. در این یادداشت به ابعاد و تاثیرات اقتصادی این درگیری‌ها بر ایران پرداخته‌ایم.

• قیمت نفت و برجام

برخی معتقدند افزایش قیمت نفت، برای ایران یک فرصت است؛ چون می‌تواند سریع‌تر توافق وین را نهایی کند. اما سوال اینجاست که قرار است در این توافق، چه چیزی عاید ایران شود!؟ می‌دانیم ایران در دوره‌ای که قیمت نفت به 130 دلار رسیده است، اگر عرضه‌ی نفت خود در بازار جهانی را افزایش دهد، هدیه‌ی بزرگی به آمریکا و کشورهای غربی داده است. شاید برخی گمان کنند این یک معامله‌ی برد- برد است، چون ایران نیز به فروش نفت نیاز دارد! اما اصلاً چنین نیست. ما روزانه 2 میلیون بشکه نفت، مصرف داخلی داریم و روزانه تقریباً یک میلیون و پانصد هزار بشکه هم صادرات داریم. چینی‌ها هم که عمده خریدار نفت ما هستند، پولش را کامل می‌دهند. تخفیف نیز، چندان قابل توجه نیست (زیر 10 دلار است). جالب اینکه تولید نفت ما، روزانه کمتر از 3 میلیون بشکه است و هم‌اکنون، حتی از ذخایر روی دریا نیز داریم استفاده می‌کنیم.

• امتیاز بزرگ برای غرب

بنابراین اگر هیئت مذاکره‌کننده، امکان فروش نفت ایران را به عنوان یک امتیاز از طرف غربی پذیرفته باشند، اشتباه بزرگی مرتکب شده‌اند. برآوردها نشان می‌دهد که ما تا تقریباً 30 سال آینده نفت داریم و جهان دست‌کم تا 50 سال آینده با افزایش تقاضای نفت مواجه خواهد بود. بنابراین اتفاقاً در سال‌های آتی، هر گاه قیمت نفت افزایش یافت، به سود ایران است و بهتر است در قیمت بالا سود کند، نه در افزایش مقدار عرضه و قیمت پایین. مثلاً اگر ما روزی یک میلیون بشکه نفت با قیمت 130 دلار بفروشیم، به لحاظ درآمد موقت فرقی با حالتی ندارد که روزی 2 میلیون بشکه به قیمت هر بشکه 65 دلار می‌فروشیم؛ با این تفاوت که وقتی روزانه 2 میلیون بشکه می‌فروشیم، زودتر منابع نفتی‌مان تمام می‌شوند. با این توضیحات واضح است که افزایش عرضه‌ی نفت از سوی ایران، نه یک امتیاز برای کشورمان که یک امتیاز مهم برای غرب در این برهه از زمان است. در چنین شرایطی، تنها در صورتی عاقلانه است ایران مقدار عرضه‌ی نفتش را افزایش دهد که امتیاز قابل توجهی دریافت کند؛ شاید امتیازات حوزه‌ی پولی و بانکی و تبادلات مالی بین‌المللی از این دسته باشند.

• بحران غذا در جهان

فارغ از مسئله‌ی انرژی، از دیگر پیامدهای این جنگ، بروز مشکلات و بحران‌هایی در حوزه‌ی غذایی است. سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) پیش از شروع آخرین درگیری‌ها میان روسیه و اوکراین در مورد افزایش ناگهانی قیمت‌ها هشدار داده بود و اعلام کرده بود که بهای مواد‌غذایی در سال ۲۰۲۱ به بالاترین رقم در ده سال گذشته رسیده است. همچنین سوین توره هولستر، رئیس یارا اینترنشنال، که در بیش از ۶۰ کشور جهان فعالیت می‌کند هشدار داده که وضعیت روز به روز سخت‌تر خواهد شد. یارا اینترنشنال، که دفتر مرکزی آن در نروژ است، بخش قابل توجهی از مواد اولیه مورد نیاز خود را از روسیه می‌خرد. قیمت کود شیمیایی پیش از جنگ اوکراین هم به دلیل افزایش شدید قیمت گاز در جهان بالا رفته بود. رئیس این شرکت می‌گوید: «این اختلال تازه در زنجیره تامین مواد غذایی به وجود آمده، در شرایطی که به زمان اوج تقاضا برای کود شیمیایی در نیم‌کره شمالی نزدیک می‌شویم و پیامدهای جنگ به احتمال زیاد بر این مسئله تاثیر خواهد داشت».

• تراز تجاری منفی

جالب آنکه بر اساس آمارهای گمرک، تراز تجاری ایران با هر دو کشور روسیه و اوکراین منفی است؛ با بروز خشکسالی نیز واردات کالاهای کشاورزی از این کشورها رو به افزایش رفته بود و پیش‌بینی می‌شد در آینده واردات غلات و مواد غذایی از این کشورها افزایش نیز یابد. بنابراین اگرچه افزایش قیمت نفت در پی جنگ روسیه و اوکراین به نفع ایران تمام شده و حتی با افزایش قیمت کالاهای صادراتی پتروشیمی ما، می‌تواند درآمدهای ارزی ما را به میزان قابل توجهی بالا ببرد، اما در حوزه‌ی کشاورزی ما از این جنگ و بحران اثر منفی پذیرفته‌ایم و باید به فکر تامین مازاد تقاضای محصولات کشاورزی از طریق دیگری باشیم. از دیگر آثاری که روسیه بر بازارهای جهانی داشته، افزایش سرسام‌آور قیمت گاز است. با این حال، ایران چون به‌رغم دارا بودن منابع گازی، خودش واردکننده است و تولیدش، کفاف مصرفش را نمی‌دهد، نمی‌تواند جایگزین گاز روسیه در بازار جهانی شود. اما از افزایش هزینه‌های تولیدات کشاورزی –در اثر افزایش قیمت گاز- ضرر خواهیم دید.